Wat als de indexcijfers negatief zijn?

De snelle stijging van de inflatie en bijbehorende loonindex brachten in 2022-2023 voor bijna alle sectoren een stevige loonstijging met zich mee. Maar wat als de inflatietrend dalend is? Gaan de lonen dan weer naar omlaag? Niet altijd.

Om koopkrachtverlies tegen te gaan, kennen we in België de loonindexering. Stijgen de prijzen van een vastgelegde groep producten boven een bepaalde grens (de spilindex), dan stijgen de lonen in de openbare sector en de uitkeringen mee. In de privésector is de loonindexering niet wettelijk vastgelegd. Ze wordt geregeld via sectorale collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s). Daarom zijn er verschillende manieren om lonen (en soms ook bepaalde sectorale premies en toeslagen) te indexeren.

Grofweg zijn er twee systemen:

• Vast indexmoment: de lonen worden telkens volgens een bepaald interval (jaarlijks, per kwartaal, maandelijks …) aangepast. De hoogte van de aanpassing is afhankelijk van de inflatie in het interval.
• Vast indexpercentage: de lonen worden pas aangepast wanneer een bepaalde spilindex is overschreden. Geen vast moment dus, wel telkens een vaste aanpassing van de lonen (meestal 1 of 2% naargelang de sector).

Meestal stijgt de spilindex, maar bij een dalende inflatietrend kan het indexcijfer negatief worden (voor sectoren met frequente vaste indexmomenten) of kan de indexering vertragen (voor sectoren met een vast indexpercentage). Dat was het geval in de eerste vier maanden van 2023. In de bankensector (PC 310), die op elke oneven maand indexeert, zijn de lonen daardoor zeer licht gedaald in mei 2023.

In de meeste paritaire comités zijn afspraken gemaakt over wat er gebeurt bij negatieve indexering. De afspraak kan zijn dat negatieve indexering niet wordt toegepast, of dat de negatieve indexering wordt verrekend bij de volgende positieve indexering. Als werkgever ben je verplicht om die afspraken te volgen.

Voor sommige paritaire comités zijn er geen afspraken over negatieve indexering. Dan kun je als werkgever zelf beslissen of je het loon van je werknemers vermindert als de index negatief is. Pas je de negatieve index niet toe, in het voordeel van je werknemers? Dan mag je niet op eigen houtje beslissen om die geste te verrekenen bij een volgende positieve index. Dat is in strijd met de loonbeschermingswet.

De inflatietrend is momenteel dalend, maar de effecten zijn nog minimaal. De bankensector indexeert erg frequent en heeft de wijziging dus snel gevoeld, maar andere sectoren indexeren ofwel minder frequent, ofwel pas bij een positieve overschrijding van de spilindex, ofwel passen ze een verrekeningsmechanisme toe. Vast staat dat de komende maanden cruciaal worden. Zet de dalende trend zich door, dan zal dat ook een effect hebben in andere sectoren.